Wat te doen met die oude sporthal?

Veel gemeenten staan voor de uitdaging om binnensportaccommodaties de komende jaren te vervangen, te verduurzamen of af te stoten. Door onvoldoende mankracht en expertise is het voor gemeenten echter lastig hierop te sturen. Een afwegingskader, ontwikkeld door ICSadviseurs in opdracht van het Kenniscentrum Sport & Bewegen, biedt uitkomst. Met deze online tool hebben gemeenten snel overzicht over de portefeuille en inzicht in de mogelijke scenario’s.

Nederland kent veel verouderd maatschappelijk vastgoed. Ook een groot deel van de binnensportaccommodaties is inmiddels 35 jaar of ouder. Deze sporthallen, gymzalen en sportzalen voldoen al langer niet meer aan de eisen van deze tijd. Hoog tijd dus om ze aan te pakken. Maar waar te beginnen? En hoe kunnen gemeenten hierop sturen? Dat begint met inzicht in de portefeuille en overzicht op de mogelijke scenario’s. Vanuit het Kenniscentrum Sport & Bewegen en ICSadviseurs is daarom een online tool ontwikkeld die gemeenten ondersteunt in de besluitvorming.
‘De ruimte voor sportaccommodaties staat al langer onder druk’, stelt Leander Lignac, Specialist Verduurzaming Sportaccommodaties bij Kenniscentrum Sport & Bewegen. ‘Vanuit maatschappelijk oogpunt is het belangrijk deze accommodaties te behouden, maar dat stelt gemeenten wel voor lastige dilemma’s. Wat te doen bijvoorbeeld met verouderde sportaccommodaties waar de bezetting terugloopt? Gemeenten hebben geen wettelijke verplichting deze accommodaties overeind te houden. Allerlei factoren spelen mee in de overweging om dit vastgoed al dan niet aan te pakken. Met het afwegingskader bieden we gemeenten nu een tool om snel inzicht te krijgen in deze materie.’

Input ophalen
Bij veel gemeenten is onvoldoende mankracht en onvoldoende kennis om goed te sturen op het sportvastgoed, stelt Michel de Boer, senior adviseur Sport en Beweegaccommodaties bij ICSadviseurs. ‘Het is ook complexe materie. Het gaat om exploitatie, het gaat om energielasten die enorm zijn toegenomen, het gaat om de bezettingsgraad die bij kleine en middelgrote gemeenten behoorlijk terugloopt. Dat roept allerlei vragen op. Wat te doen met die verouderde accommodaties? En hoe krijgen gemeenten op een snelle manier goed zicht op de hele voorraad? Om dat proces te ondersteunen, hebben we het afwegingskader ontwikkeld.’ De uitdagingen rondom sportaccommodaties verschillen per gemeente en dus is er eerst een rondje langs kleine, middelgrote en grote gemeenten gedaan. De Boer: ‘We hebben vooraf de vragen en behoeften van deze gemeenten zo goed mogelijk in beeld gebracht. Waar zit de urgentie precies en hoe kunnen we daar met een goed instrument op inspelen? Met deze rondes hebben we tegelijkertijd draagvlak gecreëerd. Dat heeft geleid tot een product waarmee we echt iets toevoegen aan de verduurzamingsslag van
sportaccommodaties. Een tool die voor alle gemeenten van toepassing kan zijn: kleine, middelgrote en grote.’

Verschillen
Bij grote gemeenten is de ruimte veelal schaars. Grondposities die vrijkomen voor woningbouw zijn voor deze gemeenten een grote plus. Maar het sluiten van een sportaccommodatie roept allerlei vragen op. Zijn er wellicht programma’s samen te voegen in een andere sporthal? Is de bezetting überhaupt onder te brengen op een andere locatie? En wat betekent dat voor de leefbaarheid in de wijk of buurt? Om antwoord te geven op deze vragen, is inzicht in de hele voorraad nodig, stelt De Boer. ‘Gemeenten kunnen hierbij ook kijken naar mogelijke koppelingen met bij- voorbeeld onderwijs en zorg.’

Ambities
Lignac: ‘Bij kleine gemeenten is de druk op de ruimte minder groot, maar staat juist weer de bezettingsgraad van de accommodaties onder druk. Daar zal op een andere manier naar het vastgoed moeten worden gekeken. Deze accommodaties kunnen wellicht multifunctioneel worden ingezet zodat ze een bredere functie krijgen in de wijk. De exploitatie is hierdoor ook makkelijker rond te krijgen. Voor gemeenten is het vervolgens de vraag welke ambities ze hebben met hun vastgoedportefeuille en hoe sportaccommodaties hierin een rol kunnen vervullen.’
Al die ambities of thema’s kunnen in het afwegingskader een bepaalde waarde krijgen  ‘Gemeenten kunnen zodoende prioriteiten stellen voor de sportaccommodaties’, verduidelijkt Lignac. ‘Vindt een gemeente de maatschappelijke waarde belangrijk, dan kunnen ze dat thema extra zwaar laten wegen. Vinden ze de technische of functionele waarde belangrijker, dan krijgt dat thema een hogere wegingsfactor. Zo kunnen ze sturen op ambities en prioriteiten stellen aan de accommodaties.’
De Boer: ‘Met het afwegingskader bieden we gemeenten niet alleen ondersteuning om goede besluitvorming te realiseren, maar ook een instrument om het te voeren beleid te rechtvaardigen aan de raad. De scan geeft een totaalbeeld van alle binnensportaccommodaties in een gemeente en brengt de uitdagingen en mogelijke kansen in beeld.’ De onlinetool kan samen met collega’s van de verschillende sociale domeinen worden ingevuld en tussentijds opgeslagen en gedeeld met derden. ‘Uit ervaring blijkt dat meerdere medewerkers van een gemeente betrokken zijn bij
de besluitvorming rondom binnensportaccommodaties. Gezamenlijk en met behulp van de tool kan het beste inzicht worden verkregen.’

Scenario’s
Goed sturen op sportvastgoed is voor een groot deel maatwerk en afhankelijk van de lokale context, weten De Boer en Lignac. ‘Maar’, zo stelt Lignac, ‘het afwegingskader geeft richting aan de besluitvorming hier over. Met de scan kunnen snel de verschillende scenario’s in beeld worden gebracht: behouden, sloop nieuwbouw of renovatie. Dat zijn de drie smaken, naast het eventueel opheffen van een accommodatie. De scan geeft zodoende perspectief op het landschap van binnensportaccommodaties. Daar volgen aanbevolen acties en maatregelen uit.’
De uitkomst van het afwegingskader biedt ondersteuning en argumentatie in de besluitvorming om te komen tot toekomstbestendig accommodatiebeleid. De Boer: ‘Stap twee is om ook een meerjareninvesteringsplan (MJIP) te ontwikkelen. Dan liggen de investeringen
die gedaan moeten worden voor meerdere jaren vast.’ Hiervoor zal volgens De Boer ‘nieuw geld’ aangewend moeten worden, aangezien er geen geld uit de huidige begroting valt te halen. ‘Een lastige kwestie, want gemeenten hebben het niet breed. Er zullen dan ook compromissen gesloten moeten worden. Niet alle stand alone accommodaties kunnen overal overeind blijven. Daar is simpelweg niet voldoende geld voor.’

Versneld verduurzamen
Waar in het onderwijs wordt gewerkt aan een programmatische aanpak voor het verduurzamen van het vastgoed, is dat in de sportsector nog niet het geval. Lignac: ‘Vanuit ons kenniscentrum werken we wel samen met partners, binnen de Routekaart Verduurzaming Sport, aan een brede aanpak om verduurzaming te versnellen. Sporthallen hebben daarbij onze focus omdat zij samen met zwembaden en fitnesscentra de top 3 energieverbruikers binnen sportaccommodaties zijn.’ Multifunctionele inzet van sportaccommodaties biedt uitkomst, denkt Lignac. ‘Een sporthal met een buurtfunctie bijvoorbeeld. Maar ook sportaccommodaties en onderwijsvastgoed meer en beter met elkaar vervlechten. Zo kunnen we de ruimte beter benutten en accommodaties breder inzetten. Bovendien kunnen we met het vastgoed dan ook andere belangrijke opgaven binnen een
wijk oppakken zoals klimaatadaptatie en behoud van biodiversiteit.’

Het afwegingskader kan als leidraad dienen om over al dit soort zaken met het college aan tafel te gaan. De Boer: ‘Gemeenten hebben steeds vaker een integrale blik op het vastgoed en een integraal huisvestingsplan (IHP) voor de sportaccommodaties. Die domein overstijgende aanpak biedt mooie kansen, maar dan moeten gemeenten wel de staat van het vastgoed scherp in beeld hebben. Het afwegingskader is hiervoor een handig instrument. Een goede eerste stap richting een IHP Sport.’’