Artikel uit Schooldomein©
De school als emancipatiemachine
De nieuwe Nelson Mandela verbindt effectief met de Afrikaanderwijk in Rotterdam en sluit naadloos aan bij de voorgeschreven belijning van een hoogstedelijk superblok. Het verhaal van de school als emancipatiemachine waar leerlingen veilig leren uitvliegen.
Schooldomein was op locatie en sprak met directeur Norine Meinster, ondersteuner nieuwbouw Frits Meinster, extern projectmanager Chantal Pieterse van ICSadviseurs, architect Maarten Sanders van OIII Architecten en projectleider van Stichting BOOR Hanneke Kamphuis. Norine: “De Nelson Mandela was verdeeld over twee locaties in de wijk; niet ideaal en daarnaast waren de gebouwen technisch en onderwijskundig verouderd. De Afrikaanderwijk ondergaat een flinke transformatie, waarbij ook de bestaande woningen en winkels een vervanging of opknapbeurt hebben gekregen. Na lang zoeken mochten we een nieuwe school bouwen aan de Jacominastraat. Uiteindelijk heb ik daar veertien jaar over mogen nadenken en onderweg heel veel scholen bezocht.”
Complex en integraal
Hanneke voerde namens BOOR de regie op het proces: “Belangrijk kenmerk was de integraliteit van de onderwijsaanpak en de stedenbouwkundige integratie. Het eerste idee was om de school te integreren in het Huis op Zuid van Koen van Velzen, maar dat bleek binnen de randvoorwaarden te complex. Directie, BOOR en de gemeente besloten toen om voor een solitaire locatie te gaan. Lastig was dat de gemeente eerst te voorzichtige prognoses hanteerde. Dit hebben we opgelost door met twee scenario’s en massastudies te werken. Uiteindelijk kwam er een nieuwe en reële prognose en konden we zo op het goede spoor stappen. Vervolgens hebben we vanuit BOOR een mini-competitie uitgeschreven, met een goed uitgewerkte vraagstelling. OIII Architecten had zowel aandacht voor de gebruikswaarde van de school als ook de gemeentelijke behoefte voor een goede stedenbouwkundige integratie.” Chantal vult aan: “Het was bovendien een total engineering, waarbij de architect het ontwerpteam moest samenstellen inclusief de constructeur en installatie-adviseur.”
DNA ICSadviseurs
Chantal vertelt verder: “Namens ICSadviseurs hadden wij de rol van een extern projectmanager. We hebben het programma van eisen aangepast aan de nieuwe oppervlakte en aansluitend het ontwerp- en bouwproces begeleid. We hebben gebruikersbegeleiding gedaan in de ontwerpfase, de coördinatie van het ontwerpteam en voerden overleg met de gemeente. De directie was enorm betrokken en dat hielp.” Maarten: “De samenwerking met ICSadviseurs was goed, omdat ze hielpen extra ruimte te vinden in de opgave. Ze zorgden er voor dat de randvoorwaarden waarbinnen het ontwerpteam moest werken, goed bewaakt werden.” Hanneke knikt: “Het mooie is dat binnen ICSadviseurs het opstellen van een programma van eisen met een warme overdracht naadloos wordt doorgegeven naar het projectmanagement. Dat zit in het DNA van ICSadviseurs, dat oog heeft voor zowel de kwaliteit van huisvesting als ook voor proces en geld. Dit zorgt voor extra kracht richting de architect en uitvoerende partijen.”
“De school als emancipatiemachine en onderwijs als de weg naar individuele vrijheid”
Emancipatiemachine
“We doen wel vaker mee aan mini-competities”, vertelt Maarten, “maar het bijzondere hier was dat er al zo lang over nagedacht was. Ik heb met Norine door de wijk gelopen en goed geluisterd naar alle wensen. Je kunt over onderwijs en scholen algemeenheden zeggen, maar bij Norine lag er nog een laag overheen. Zij vertelde me dat in deze wijk onderwijs niet succesvol kan zijn wanneer de ouders ook niet actief betrokken worden. Juist in een wijk als de Afrikaanderwijk met veel culturen zijn school en thuis vaak verschillende werelden.” Norine legt uit: “Het is belangrijk dat je voelt dat er naar je geluisterd wordt. Onze ouders zijn natuurlijk betrokken, maar hoe kun je ze echt effectief betrekken? Ik vond twee dingen belangrijk; een aantrekkelijke ouderkamer en de uitstraling dat de school het meest centrale gebouw in de wijk zou zijn. De ouders moesten een mooie centrale plek in het gebouw krijgen. Daarom hebben we een team-ouderkamer bedacht, als een fijne plek in de school, waar iedereen zich welkom voelt.” Maarten reageert: “De school moet toegankelijk en uitnodigend zijn, met een etalage waardoor je ziet wat er binnen gebeurt en ziet dat andere ouders ook binnen zijn. We hebben de ouderkamer op een strategisch belangrijke plek gelegd, direct naast de entree en geschakeld aan andere ruimten. De school is daarnaast de plek waar mensen elkaar ontmoeten, waar emancipatie plaats vindt en betrokkenheid gestalte krijgt. Ik wilde de aanwezigheid in de buurt gestalte geven door een dichte gevel haaks op de straat te maken, die gebruikt wordt voor een muurschildering. Dat past ook goed in het thema van Nelson Mandela. Tijdens zijn gevangenschap en de apartheid waren muurschilderingen immers een belangrijke manier om een politieke boodschap over te brengen en zo te communiceren. De school gaat ook over emancipatie, om kinderen weerbaar te maken. De school als emancipatiemachine en onderwijs als de weg naar individuele vrijheid.”
Meer dan een school
“Die ouderkamer werkt erg goed”, vertelt Norine. “Op maandag en dinsdag is er een medewerker ouderbetrokkenheid, die bij iedereen langs gaat om informatie op te halen. Dat kan over loverboys gaan, voorlezen, een tandartsbezoek, de hype van inenten en ga zo maar door. Verder geven we er voorlichting en organiseren Nederlandse taallessen. Je merkt nu al dat ouders de school beter kunnen vinden en daardoor beter in staat zijn hun kind te ondersteunen. Onze resultaten liggen boven het gemiddelde en dat is bijzonder voor een school in de Afrikaanderwijk. We hebben een mooie website gemaakt en zien nu al een enorme toename van leerlingen.” Frits vult aan: “We zijn meer dan een school. Ouders praten eerder met de school dan met de politie of de gemeente. De schoolmaatschappelijk werker is vijf dagen aanwezig. Armoedeproblematiek is hier bespreekbaar door de openheid, die je ook in het gebouw voelt, met fijne ruimten, maar ook intieme plekken voor overleg. Door die korte lijnen vergroot je de kansen voor de kinderen.”
Dynamisch en rustig
Maarten: “Een belangrijk kenmerk van de projecten van OIII Architecten is het in samenhang vertalen van een centraal dynamisch gebied waar iedereen elkaar ontmoet met daarnaast kleinschalige en rustige ruimten. In dit gebouw van drie lagen hebben we het verticale verkeer gecombineerd met de aula als centraal punt. Die centrale ruimte met tribunetrap en aansluitend het speellokaal vormt het scharnierpunt voor de twee onderwijsvleugels, die aan weerszijden liggen. Dat zijn de rustige buitenwijken die rond een gemeenschappelijk gebied liggen. Uitgangspunt is dat mensen in gelijke mate nabij het hart zijn en er geen eerste of tweedehands hoeken zijn. Door de slimme routing zijn er weinig trappenhuizen, die ook weer uitkomen in de centrale aula. De installaties liggen boven de entree op het dak maar zijn niet zichtbaar, omdat we daar in de vorm van een patio de architectuur verhoogd hebben. Vorm en betekenis van de entree zijn daarmee in een eenheid ontworpen; letterlijk een stedenbouwkundig en tevens functioneel hoogtepunt, waardoor ook de wand voor de muurschildering nog beter geaccentueerd wordt. De metafoor van de school als emancipatiemachine is vertaald in een doorlopend hekwerk, met daarin de vorm van opvliegende vogels. De bakstenen gevel sluit mooi aan bij de materialisering van het stedenbouwkundige blok. De hekken omvatten het schoolterrein en zetten de rooilijn door. Het op die manier vormgeven van het buitengebied bepaalt mede de identiteit van de school en past naadloos in de stedenbouwkundige context.” Norine tenslotte: “De kinderen waren enorm blij toen ze voor het eerst in hun nieuwe schoolgebouw kwamen. Het straalt een soort huiselijkheid uit en dat maakt dat ze zich het gebouw vanaf het eerste moment eigen hebben gemaakt.”
Tekst: Sibo Arbeek,
Foto’s: Sibo Arbeek, DxO
(zie ook www.schooldomein.nl)